Yılsonlarına denk gelen yazılarda âdettendir: şöyle bir sene geriye bakıp sene başında nasıldı şimdi nasıl gibi değerlendirmeler yapılır, ‘2024 Panorama’ gibi başlıklar atılır.
2025’in ilk gününde bir değerlendirme yapsam neler yazardım diye düşünmeye başlayınca, arkası aşağıdaki gibi geldi. Tabi onca olayın içinde hangisi kayda değer hangisi değil, bakışa veya kişiye göre değişir. Ancak, bazı olaylar teknik analizci borsacıların tabiri ile, trend çizgisini kıran olaylardır. Alışılagelmiş beklenti setinin bittiği, yeni bir beklenti setine geçildiğine işaret eder bu tip kırılmalar.
2024 senesi içinde gerçekleşen ve 2025 ile ilgili beklentileri eskinin devamı olmaktan çıkaran beş olayı şöyle sayabilirim:
1- Donald Trump’un başkan seçilmesi: Bu kez rahat bir çoğunlukla seçilen Trump’ın dönemi 20 Ocak’ta başlayacak. Ancak, kurulu düzeni değiştireceğine dair beklentiler konusunda şüphe kalmadı. Zaten ekonomik, teknolojik ve askeri olarak dünyanın en güçlü ülkesi olan ABD’yi yeniden ‘great’ yapma söylemiyle geldi. Birçok uluslararası ekonomik dengeyi bozarak kendisini daha güçlü kılmayı hedefleyen Trump alışık olduğumuz dünya lideri tipinden çok farklı bir profil çiziyor. Giderek daha polarize bir dünya yaratma yolunda. Tehditler ve yaptırımlarla uluslararası diplomasiyi yeniden kurgulamaktan Elon Musk’u sağ kolu olarak konumlandırarak devlet bürokrasisine ayar vermeye kadar birçok alanda yeni bir dönemin başındayız.
2-Ortadoğu’nun yeniden şekillenmesi: 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e saldırmasıyla başlayan ve bugüne kadar halka halka genişleyen savaşın bölgedeki eski dengeleri tamamen değiştireceği 8 Aralık’ta Esad’ın Suriye’yi terk etmesiyle artık netleşti. Suriye yönetiminin bu şekilde değişmesi geçmiş trend çizgisini kıran ve olayları ‘unchartered waters’ yani bilinmeyen sulara taşıyan bir olay oldu. Kanaatimce, bölgenin yeniden şekillenmesinde Türkiye ve İsrail iki müttefik olarak başat rolü oynayacaklar; bunu henüz bilemeyiz ama gelişmelerin eskinin devamı çizgisinde olmayacağı kesin.
3-ChatGPT’nin gündelik hayatımıza girmesi: 2023 senesinde nedir ne değildir filan diye geçiştirmiş olabiliriz; ancak, 2024’te ChatGPT başta olmak üzere AI uygulamaları gündelik hayatımıza kalıcı bir şekilde girmiş oldu. Ocak 2024’te ChatGPT web sitesine aylık toplam 1,6 milyar ziyaretçi gelirken bu sayı ekim ayı itibarı ile 3,7 milyarı aşmış idi. ChatGPT ilk bir milyonluk kullanıcı sayısına sadece 5 günde ulaşarak en hızlı gelişen platform olarak tarihe geçti; Instagram’ın bu kullanıcı sayısına ulaşması 2,5 ay, Netflix’in ise 3,5 yıl sürmüş idi. AI sunucularına çip üreten NVDIA şirketinin değeri 2024 senesinde Apple’i geçerek dünyanın en kısa sürede en değerli şirketi olma unvanını kazandı. Yuval Hariri’ye göre yapay zekanın yaygınlaşması ile karşılaşacağımız sorunlar silsilesi küresel iklim değişikliği boyutunda bir tehdit oluşturacak. Yapay zekâ uygulamalarında geri dönüşü olmayan yayılma dönemine geçişin eşiği 2024 senesinde aşılmış oldu.
4-Fiyat-Değer ilişkisinin bozulması: Değer kavramı kişiden kişiye değişir. Yine de soyut dahi olsa, bir varlığa sahip olmaktan ya da onu kullanmaktan elde ettiğimiz değeri ifade etmek için ‘piyasa değeri’, ‘rayiç değer’ veya ‘ikame değeri’ gibi muhtelif kavramlar kullanır fiyat ile değer arasında bir mantık ilişkisi kurmaya çalışırız. Fayda-maliyet analizleri yaparız. Benim açımdan bu denge 2024’te kırıldı. Beyaz duvarın üzerine bantla yapıştırılan bir muzun 6,2 milyon dolara satıldığını ya da ne işe yaradığını henüz çözemediğim Bitcoin’in fiyatının 100 bin doları aştığını görmem değer ile fiyat arasındaki mantık ilişkisinin kopmaya başladığını düşündürdü. Belki de paranın değerinin kalmadığı bir dönemin eşiğindeyiz.
5-Khaby Lame: Ailesiyle Senegal’den İtalya’ya göçen, COVID döneminde işsiz kalan 24 yaşındaki Khaby, Vikipedya’ya göre 2 Aralık 2024 itibarı ile TikTok’ta 162,5 milyon takipçi sayısıyla dünyanın en fazla izlenen fenomeni oldu. Gözde markaların reklam yüzü olmak için yaptığı bir post’tan 750 bin dolar elde ettiği, servetinin 10 milyon doları çoktan aştığı ifade ediliyor. 40 sene önce finans kariyerime başladığımda aynı yaşta idim. Bu çocuk sadece iki senede yarattığı kısa videolarla “tek bir kelime dahi etmeden” fenomen oldu. Şimdi gençlere hayat boyu çalışmalarını, makul bir gelir elde ederek onurlu ve topluma faydalı bir insan olmalarını tavsiye ederken Khaby örneği aklımdan çıkmıyor. Gençler gibi ben de bocalıyorum. Bu fenomenler yüzünden milyonlarca genç iş hayatına yoğun bir yetersizlik hissi ile başlıyor. Bu konuyu belki farklı bir yazıda ele alabilirim.
Sizin açınızdan 2024’te yaşadığınız kırılma noktaları ne idi hiç düşündünüz mü? Bu vesile ile 2025’e hoş geldin diyor, sağlık ve barış içinde değişime ve yeniliğe açık olabildiğimiz güzel bir sene olmasını diliyorum.
